عملکرد محیط زیست ایران در هشت تا 10 سال اخیر 63 رتبه جهانی سقوط کرده است.

عملکرد محیط زیست ایران در هشت تا 10 سال اخیر 63 رتبه جهانی سقوط کرده است.

معصومه ابتکار، معاون رییس جمهور و رییس سازمان محیط زیست عصر دوشنبه در جلسه مشترک شورای اداری و کارگروه آمایش سرزمین و محیط زیست استان سمنان با اعلام این نکته که ایران هم ‌اکنون در رتبه یازدهم کشورهای تولید کننده گازهای گلخانه‌ای در دنیا قرار دارد، تصریح کرد: در صورت تعمیم تعهدهای کنوانسیون منع تولید گازهای گلخانه‌ای به کشورهای در حال توسعه باید فکری اساسی در این باره کرد.

ابتکار همچنین گفت: بر اساس شاخص های جهانی وضعیت محیط زیست، عملکرد محیط زیست ایران در هشت تا 10 سال اخیر 63 رتبه جهانی سقوط کرده است.

شاخص EPI یا ENVIRNOMENTAL PERFORMANCE INDEX)) شاخصه ای است که بر اساس مطالعه بر روی در 22 شاخص زیست محیطی ، از جمله منابع آب ، آلودگی هوا ، تنوع زیستی و تغییرات آب و هوایی مورد بررسی قرار می گیرد و هر ساله توسط دانشگاه YALE و سایت http://epi.yale.edu/ اعلام می شود.

بر طبق این تحقیق ایران در رتبه 114 قرار دارد که بیانگر مشکلات فراوان بر سر راه دولت فعلی و خانم ابتکار برای باز سازی وضعیت محیط زیست است. جدول و تصویر زیر وضعیت کشورهای مختلف را دراین زمینه نشان می دهند.

ارتقاء بهره وری نیروی کار در بخش کشاورزی(با تاکید بر فرهنگ)

                                             عظیم  چابک گله دونی

                                                                                          کارشناس ارشد ترویج و توسعه روستایی

        در جریان توسعه بخش کشاورزی به دلیل افزایش روزافزون جمعیت و محدودیت منابع ، لزوم استفاده بهینه از منابع و ارتقای بهره وری عوامل تولید از اهمیت فراوانی بر خوردار است تا بدینوسیله بخش کشاورزی علاوه بر پاسخگویی به نیازهای روزافزون محصولات غذایی، بتواند سایر وظایف خود را در جریان توسعه اقتصادی به خوبی انجام دهد.

کشور ایران علی رغم بر خورداری از منابع قابل توجه کشاورزی، به دلیل وجود کاستی های متعددی از جمله بهره  و ری پایین عوامل،ضعف در مدیریت،عدم کارایی واحدها و اعمال شیوه های سنتی تولید، سالانه 50هزار میلیارد تومان خسارت عدم بهره و ری کشاورزی را متحمل می باشد که 32هزار میلیارد تومان آن مربوط به منابع انسانی است .و این امر سبب اساسی عدم دستیابی به اهداف توسعه می باشد.

تعریف بهره وری:

از لحاظ اقتصادی بهره وری به شکلهای گوناگونی تعرف شده است ولی متداولترین تعریف عبارت است از نسبت بین مقدار معینی از یک یا چند نهاده یا عامل تولیدی.

- بهره وری ، یک رابطه فیزیکی میان مقدار تولید شده (ستاده) و مقدار منابع بکار رفته در جریان تولید (نهاده) است . بهره وری یک نسبت بین خروجی (کالا و خدمات) و ورودی (نهاده های مصرف شده) در فرایند تولید نیز محسوب می شود .

- بهره وری ترکیبی از کارایی و اثربخشی است .

- بهره وری عبارت از درست انجام دادن کار و اثربخشی است .

- بهره وری نگرشی واقع گرایانه به زندگی است . بهره وری یک فرهنگ است که در آن انسان ها با فکر و هوشمندی خود فعالیت ها را با ارزش و قابلیت ها منطبق ساخته ، بهترین نتیجه را در راستای اهداف مادی و معنوی کسب کنند .

بنابراین می توان گفت : بهره وری عبارت است از مجموعه کارایی و اثربخشی ، اما خود اثربخشی ، کیفیت انجام کار یا به عبارت دیگر تاثیر کار انجام شده یا نهاده مصرف شده را در جریان تولید با فعالیت نشان می دهد .به عبارت دیگردر یک جمله کوتاه ، بهره وری تولید ، عبارت است از حداکثر تولید و یا خدمت همراه کیفیت و حداقل هزینه به طور مستمر .

بهره وری در فعالیت های مختلف تحت تاثیر عوامل گوناگونی قرار دارد که تغییر در هر یک از این عوامل می تواند بر روی بهره وری تاثیر بگذارد . شناخت عواملی چون کیفیت نهاده های مورد استفاده مانند

آ موزش و ترویج ، فناوری ، مدیریت اطلاعات ، تغییرات ساختاری و اندازه فعالیت در بهره وری و نیز آگاهی از نحوه تاثیر آنها می تواند در افزایش بهره وری کشور کمک نماید .

    خواست های نامحدود و رشد روزافزون جمعیت از یک طرف و منابع و امکانات محدود از طرف دیگر ، علما و اندیشمندان علم اقتصاد را به توجه بیشتر نسبت به بهره وری وادار کرده است .

استفاده بهینه از توانایی ها و پتانسیل های موجود در کشور از وظایف فرد فرد ملت است که خوشبختانه این استفاده صحیح و جلوگیری از هرز رفتن منابع (به طور اعم) در فرهنگ اسلامی ملت ما ریشه دارد. در اسلام ، اسراف از گناهان کبیره است و زیاده روی  در مصرف و یا استفاده ناصحیح از کالا و خدمات ، امری نکوهیده و مذ موم است .

شاید برخی افراد تصور کنند که چرا در صدر اسلام به دلیل کمبود امکانات و وضعیت بد اقتصادی آن زمان ، این همه به صرفه جویی و قناعت اهمیت داده می شود ؛ در حالی که چنین تصوری درست نیست . زیرا اولاً درآن زمان بعضی از مقاطع تاریخی وضعیت اقتصادی بهتر بود، اما در عین حال بر استفاده صحیح از نعمت های خداوندی تاکید می شد و مصرف گرایی در آن زمان نیز مذ موم بوده است . ثانیاً قرآن برای یک دوره خاص از زمان نازل نشده ، بلکه حلال و حرام آن تا روز قیامت باقی است ؛ به طوری که قرآن در زمینه اسراف می فرماید : «ان ا... لا یحب المسرفین». البته ذکر این نکته ضروری است که تنها صرفه جویی موجب بهره وری نمی شود ، چه بسا در تولید یک کالا اگر مقداراستاندارد مواد ا ولیه صرفه جویی و از آن مواد کمتر استفاده شود، موجب ضایعات بیشتر در تولید ، پایین آمدن کیفیت کالا و در نتیجه ، کوتاه شدن عمر آن می شود که این برخلاف اصول و اهداف بهره وری است.

بهره وری نیروی کار در بخش کشاورزی کشور با وجود رشدی که در سال های گذشته داشته است ، همچنان نسبت به فعالیت های کشور (صنعت و خدمات و ...) از فاصله قابل ملاحظه ای برخوردار است . زیرا عدم بهره وری لازم نیروی کار در بخش کشاورزی به طور عمده ناشی از مسائلی همچون ساختار سنی ، سواد و… و فقدان سرمایه گذاری در بخش های آموزش ، ترویج و تحقیقات مورد نیاز بخش کشاورزی است .

بنابراین می بینیم که نیروی انسانی شاغل در بخش کشاورزی با وجود زحمات و تلاش طاقت فرسایی که برای تولید و کشت و زرع انجام می دهد ، از سود چندانی برخوردار نیست و نتایج زحمات شبانه روزی خود را همیشه اندک دریافت کرده است .

در دو دهه اخیر در راستای تولید، خوداتکایی و خودکفایی کشور گام های بلندی برداشته شده اما در جهت تداوم و تعمیم فعالیت ها و استفاده بهینه و هماهنگ از علوم ، تجربه و دانش بومی این سرزمین پربرکت کمتر استفاده شده است . با اینکه کشور ما از نظر منابع طبیعی و نیروی انسانی ، معادن ، مواد اولیه و انرژی دارای ظرفیت و پتانسیل بسیار بالایی بوده و از بسیاری جهات نسبت به کشورهای دیگر ممتاز هستیم ، با وجود این ، نمودارها و شاخص های بهره وری حاکی از عقب ماندگی شدید ما از استانداردهای بین المللی  است . به عنوان مثال :

استفاده از زمین : از 165 میلیون هکتار وسعت کل کشور، 51 میلیون هکتار زمین قابل کشت وجود دارد که از این مقدار فقط 18 میلیون هکتار آن زیر کشت می رود که با در نظر گرفتن مقدار زمین آیش ، تنها حدود 25 درصد از زمین های قابل کشت کشور مورد بهره برداری زراعی قرار می گیرد .

آب کشاورزی : از 400 میلیارد مترمکعب باران و نزولات جوی سالانه در کشور فقط 70 میلیارد متر مکعب در بخش کشاورزی مورد استفاده قرار می گیرد. بنابراین می توان گفت بازدهی مفید استحصال آب در بخش کشاورزی کشور 31 درصد است ؛ در حالی که اگر این بازدهی به 50 درصد افزایش یابد. (البته این رقم در کشورهای پیشرفته یک رقم بسیار معمولی است) زراعت آبی کشور را می توان از 2/7 به 18 میلیون هکتار افزایش داد.

فرسایش خاک : بر اساس برآوردهای فائو ، بیش از 56 میلیون هکتار از زمین های ایران ، سالانه با فرسایش بالاتر از 10 تن در هکتار رو به روست و هر ساله فقط یکصد هزار تن خاک در سدها و مخازن رسوب می کند که این امر در طولانی مدت ، استفاده از این سدها و مخازن را غیرممکن خواهد ساخت .

مصرف انرژی : اگر سرانه مصرف انرژی را در کشورمان 100 فرض کنیم ، مصرف سرانه انرژی  در چین 33 و در اندونزی 14 است .

ضایعات مواد غذایی : ایران جزء سه کشوری است که بیشترین میزان ضایعات مواد غذایی را در جهان دارد ؛ به طوری که 30 درصد مواد غذایی در ایران ضایع می شود که این میزان معادل غذای 15 میلیون نفر است .

شاخصهای نیروی انسانی: میانگین سن کشاورزان 49سال، کم سواد و بی سواد  80درصد ، تحصیلات ابتدایی و متوسطه 17درصد ، تحصیلات دانشگاهی 3درصد  مباشد که مطلوب نمی باشد.                                               

کار و تلاش : ساعت کار مفید هفتگی کشور ما در صنایع و کشاورزی 6 تا 9 ساعت است ؛ در حالی که ساعت کار مفید مشابه در ژاپن 60-49 ساعت ،  کره جنوبی 72-54 ساعت و در امریکا 40-36 ساعت است .

تحقیقات و پژوهش : هزینه تحقیقات و پژوهش در دهه   1370 در امریکا و سوئیس 185 دلار برای هر دو نفر و در ایران 5/1 دلار برای هر نفر است .

موارد فوق در راستای میزان بهره وری نیروی کار در تولید محصولات کشاورزی است که مربوط به سال های قبل بوده ، به طور قطع این ارقام با توجه به گذشت زمان و تلاش مستمر مولدان و مسئولان ذیربط تغییراتی حاصل شده است . اما به نظر می رسد تا حصول بهره وری مناسب و شایسته در میهن عزیزمان فاصله زیادی وجود دارد .

با توجه به آمار و ارقا م مربوط به ضایعات محصولات کشاورزی و وجود فاصله های معنی دار میان واقعیت های داخلی با استانداردهای بین ا لمللی که تنها گوشه هایی از حقیقت اند ، توسعه را طبق ساده ترین و در عین حال دقیق ترین تعریف،  می توان روند پویایی  بهبود و رشد نسبی وضع و شاخص های زندگی جوامع انسانی تلقی نمود ، اما مفهوم توسعه در بستر زمان دچار تحول شده و معنایی عمیق تر و گسترده تر یافته است . بدین شرح که تا قبل از دهه 70 میلادی به طور عمده ناظر بر جنبه های رفاهی و شاخص های کمی اقتصادی بود ؛ ولی رفته رفته به شاخص های دیگری از زندگی انسانی مثل جنبه های معنوی و فرهنگی توجه خاصی مبذول شد . بالاخره در دو دهه اخیر اندیشمندان و جامعه شناسان با به میان گذاشتن پارادایم (انگاره) توسعه انسانی ، مفهوم توسعه را با برداشتی عمیق تر و نگاهی جامع تر ، تحول و تکا مل بخشیدند . البته این نکته نیز ضروری است که یکی از ویژگی های بارز توسعه ، چند وجهی بودن آن است ؛ به طوری که در پیدایش ، پویش و جهش آن عناصر و عوامل مختلفی دخیل و موثر هستند . ولی بنا به عقیده بسیاری از صاحبنظران علم توسعه ، فرهنگ محور توسعه به شمار می آید و حتی می توان فراتر و عمیق تر از این نیز این گونه مطرح کرد که فرهنگ نیروی موثر و محرکه توسعه به حساب می آید . از طرفی توسعه انسانی و توسعه فرهنگی لازم و ملزوم یکدیگرند . بنابراین برای رسیدن به توسعه و رشد بهره وری  درونزا و نهادینه در کلیه عرصه ها و زمینه ها باید به توسعه فرهنگی رسید و در این زمینه به فرهنگ سازی پرداخت و اصولی همچون ضرورت اندیشه ورزی ، تمرین و ممارست هم اندیشی ، جهت دهی به اندیشه پردازی ، بستر سازی فرهنگی و ... مورد توجه و مداقه قرار داد . دشوار ترین بخش این پروسه ، بستر سازی فرهنگی است که مرحله ای دشوار ، طاقت فرسا و طولانی است که نیازمند برنامه ریزی دقیق ، اهتمام فردی و جمعی و سرمایه گذاری کلان می باشد . اما پس از شکل گیری ژرف ساخت ها ، بستر فرهنگ در جامعه و به سامان آمدن ساختار فرهنگی ، رفته رفته نگرش و نگاه خردمندانه و هوشمندانه به مقوله بهره وری در جامعه جوانه خواهد زد و آحاد جامعه آرام آرام با اندیشه و نگرش بهره وری انس خواهند گرفت و این بینش به تدریج شکوفا و شکوفاتر شده و به مرور زمان پویایی خاص خود را پیدا خواهد کرد و پرتو درخشان خود را به اشکال گوناگون زندگی انسان گسترش می بخشد . در نهایت نتیجه این شکوفایی آن خواهد شد که اندیشه و نگرش بهره ور در جامعه نهادینه شده و موانع و مشکلات بر سر راه رشد و ارتقای بهره وری از جامعه رخت برخواهد بست و در نتیجه انسان ها به توانمندی های لازم برای رسیدن به توسعه ای همه جانبه دست خواهند یافت.

منابع :

1 -جهاد بهره و ری ، (1379) ؛ شماره 26 ، ضمیمه ماهنامه علمی جهاد.

2 -جزوه درس بهره و ری ؛ دکتر خلیلیان ، مرکز آموزش عالی امام خمینی (ره) تهران ، 1379

3- جهاد بهره و ری ، 1379 ، شماره 16 ، ضمیمه ماهنامه علمی جهاد. 

4- اکبری ، نعمت ا... ، 1378 ، مباحث از توسعه در ایران ، نشر هشت بهشت .

5- همان منبع

6- مجله زیتون ، شماره 121 ، ماهنامه علمی – تخصصی وزارت کشاورزی .

7- جهاد بهره و ری ، 1379 ، شماره 23 ، ضمیمه ماهنامه علمی جهاد .

8- مجله جهاد ، 1370 ، شماره 148 ، سال دوازدهم ، وزارت جهاد سازندگی .

9-  مجله دانش کشاورزی شماره 23

10- روستا و توسعه سال 7،شماره 3،پاییز 1383

 11-  بهره و ری ، 1380 ، شماره 29 ، ضمیمه ماهنامه علمی جهاد